W polu złotym rak czerwony czyli rzecz o prekursorze krwiolecznictwa i honorowego krwiodawstwa

W polu złotym rak czerwony czyli rzecz o prekursorze krwiolecznictwa i honorowego krwiodawstwa. Henryk Bolesław Warna - Gnoiński przyszedł na świat 1 października 1891 r. w Józefowie koło Łodzi w rodzinie szlacheckiej pieczętującej się herbem Warna, przedstawiającym według opisu heraldycznego „w polu złotym raka czerwonego w słup”. Szkołę powszechną ukończył w Piotrkowie. Naukę kontynuował w tamtejszym gimnazjum męskim. W 1911 r. podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, które przerwał po trzech latach w związku z wybuchem I wojny światowej. Przeniósł się wówczas do Warszawy gdzie zupełnie oddał się pracy zawodowej, a także działalności naukowej i badawczej, której osiągnięcia w zakresie hematologii i serologii przyniosły mu wiekopomne uznanie.

Początkowo zatrudniony był w pracowni rentgenowskiej Szpitala „Dzieciątka Jezus”, a następnie jako lekarz dyżurny na oddziałach zakaźnych w Szpitalu Zakaźnym Wolskim. Po zakończeniu wojny powrócił do Krakowa, gdzie podjął na nowo przerwane studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia medyczne ukończył uzyskując w maju 1922 r. tytuł doktora. Względy rodzinne sprawiły, że po uzyskaniu tytułu magistra powrócił do Warszawy. W stolicy podjął pracę jako asystent prof. Franciszka Venuleta w Katedrze Patologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz u prof. Kazimierza Rzętkowskiego w Klinice Chorób Wewnętrznych Szpitala Świętego Ducha, który był wówczas pierwszą naukową placówką internistyczną w Warszawie. W 1931 r. napisał pracę habilitacyjną, w której ukazał wyniki swych badań. Praca nosiła tytuł „Przemiana węglowodanowa a układ siateczkowo-śródbłonkowy”. Po habilitacji podjął pracę w zakładzie noszącym nazwę: „Towarzystwo Przemysłu Chemicznego i Farmaceutycznego d. Magister KLAWE S.A.” w Warszawie (późniejsza „POLFA”). W tym czasie nastąpił znaczny rozwój zagadnień związanych z ideą przetaczania krwi. Spowodowało to, że Polski Czerwony Krzyż wystąpił z inicjatywą utworzenia przy Szpitalu PCK w Warszawie Instytut Przetaczania Krwi. W 1935 r. inicjatywa zakończyła się sukcesem, a dyrektorem tego Instytutu został dr Henryk Gnoiński. Otrzymał wówczas stanowisko docenta. W tym czasie napisał popularną broszurę pt. „O przetaczaniu krwi”. Dawała ona nowe spojrzenie na krew jako środek leczniczy i stała się początkiem realizowania w praktyce idei honorowego krwiodawstwa w Polsce. Henryk Gnoiński prowadził jednocześnie badania nad krwią konserwowaną i jej zastosowaniem w lecznictwie. Wyniki tych badań opublikowane zostały w kolejnym opracowaniu noszącym tytuł „Rozwój idei przetaczania krwi”. Tematyce tej poświęcony był także referat wygłoszony na II Międzynarodowym Kongresie Przetaczania Krwi w Paryżu, który zatytułowany został „Krew konserwowana powyżej 3 miesięcy – zmiany zachodzące i jej wartość lecznicza”. W oparciu o referat powstał artykuł, który wydrukowany został w 1938 r. w czasopiśmie „Le Sang”. Zawarte tam spostrzeżenia stanowiły przełom w technologii pozwalającej na dłuższe konserwowanie krwi. Warto nadmienić, że z krwi konserwowanej metodą opracowaną przez Henryka Gnoińskiego korzystał wówczas jako jeden z pierwszych Szpital PCK w Warszawie. W Całokształt prac naukowych w zakresie hematologii został dostrzeżony i doceniony w 1938 r. kiedy to badacz odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi. Do wybuchu II wojny światowej dr Henryk Gnoiński prowadził jeszcze wiele badań nad krwią. Miały one na celu bezpieczniejsze wykorzystywanie jej w lecznictwie. Po wybuchu II wojny światowej dr Henryk Gnoiński wyjechał na tereny Polski wschodniej, aby tam organizować stacje przetaczania krwi. Działał wówczas m.in. w Lublinie, Zamościu, Łucku i Wilnie Jego praca spotykała się z dużą ofiarnością społeczeństwa. Dawców nie brakowało, z uwagi na to, że w organizowanych stacjach pobierana była krew dla rannych żołnierzy ewakuowanych z frontu. W czasie okupacji hitlerowskiej dr Henryk Gnoiński pracował w tajnych oddziałach wojskowych. Od 1942 r. pełnił funkcję Szefa Sanitarnego Komendy Głównej Batalionów Chłopskich. Wynikało to z jego wcześniejszych sympatii politycznych skierowanych w stronę PSL, a także osobistej znajomości z czołowymi działaczami polskiego ruchu ludowego, a także przyjaźni z Wincentym Witosem, którego był przyjacielem. W konspiracji posługiwał się pseudonimem „Profesor”. Na wzór Polskiego Czerwonego Krzyża zorganizował służbę sanitarną w ramach struktur Batalionów Chłopskich. Określano ja mianem Polski Zielony Krzyż. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu zdołał przeszkolić kilkadziesiąt instruktorek, a także około ośmiu tysięcy sanitariuszek, które pełniły służbę sanitarną w oddziałach Batalionów Chłopskich oraz w swoich rodzinnych wsiach. Po wojnie wiele z nich prowadziło działania edukacyjne na terenach wiejskich stając się przez to pionierkami oświaty sanitarnej na wsi. W latach 1943-1944, dr Gnoiński prowadził wykłady na tajnych kompletach uniwersyteckich. Ze słuchaczami dzielił się wiedzą z zakresu patologii ogólnej i doświadczalnej. Po upadku powstania warszawskiego w 1944 r. rozpoczął pracę w Zarządzie Głównym PCK w Warszawie jako szef wydziału higieny i inspekcji sanitarnej. Warto nadmienić, że wówczas Zarząd PCK tymczasowo, od października 1944 r. do stycznia 1945 r. urzędował właśnie w Piotrkowie. Na swoją siedzibę pozyskał zamek królewski i pobliski budynek szpitala zakaźnego. Po tzw. „wyzwoleniu”, od jesieni 1945 r. Henryk Gnoiński był członkiem Zarządu Głównego PCK. W tym też czasie z ramienia Ministerstwa Zdrowia i PCK organizował on Stacje Konserwowania Krwi. Na przełomie lat 1945-1946 ponownie związał się ze środowiskiem akademickim. Wykładał biologię oraz podstawy biologiczne psychologii w Wyższej Szkole Higieny Psychicznej. Na początku sierpnia 1946 r. otrzymał nominację profesorską. Został mianowany profesorem patologii ogólnej w Akademii Medycznej w Gdańsku. Zmarł niespodziewanie w wieku 55 lat. 19 sierpnia 1946 r. doszło do wypadku samochodowego na trasie Warszawa- Gdańsk. Odniesione obrażenia były rozległe i na tyle poważne, że nawet przewiezienie do Warszawy gdzie poszkodowanego można było otoczyć znacznie lepszą opieka lekarska niż na prowincji, nie przyniosło oczekiwanych efektów. Henryk Gnoiński spoczywa w grobowcu rodzinnym na starym cmentarzu rzymsko-katolickim w Piotrkowie Trybunalskim.
W uznaniu zasług dla rozwoju honorowego krwiodawstwa, Polski Czerwony Krzyż z okazji 40- lecia ruchu honorowego krwiodawstwa PCK wydał okolicznościowy medal z podobizną tego zasłużonego hematologa, serologa i prekursora krwiolecznictwa.

Paweł

1 lipca 2019