Niemcy w drodze do zjednoczenia – od Związku Niemieckiego do wojny prusko – austriackiej

Ten mój artykuł jest kontynuacją jednego z poprzednich. Związek Niemiecki (niem. Deutscher Bund) – konfederację państw niemieckich i wolnych miast, utworzono podczas kongresu wiedeńskiego na mocy aktu z dnia 8 czerwca 1815 roku. Służył on wspólnemu zorganizowaniu gospodarek tych państw. Związek upadł w 1866 roku, w wyniku rywalizacji między Cesarstwem Austrii i Królestwem Prus (tzw. Deutscher Dualismus), działań wojennych, Wiosny Ludów oraz niemożności dojścia wielu państw-członków do porozumienia.
Główne kraje Cesarstwo Austrii i Królestwo Prus) nie były całkowicie w granicach Związku, jak ilustrują to mapy.
Na kongresie wiedeńskim w 1815 r. cesarz Austrii jednak nie odzyskał tytułu cesarza rzymskiego. Wielka Brytania zaakceptowała Związek Niemiecki jako przeciwwagę dla agresywnej polityki Francji i Rosji. Celem Związku było zastąpienie rozwiązanego w 1806 r. Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W jego skład wchodziło początkowo 35 państw (księstwa, królestwa i Cesarstwo Austriackie) i 4 wolne miasta: Brema, Hamburg, Frankfurt nad Menem i Lubeka.
Z racji posiadania ziem na terytorium Związku Niemieckiego członkami Związku były także Wielka Brytania (Hanower, do 1837), Holandia (Luksemburg, do 1867) i Dania (Holsztyn, do 1864). Zachodnią część Wielkiego Księstwa Luksemburga w 1839 przyłączono do Belgii. Prezydentem Związku Niemieckiego zostawał każdorazowo cesarz Austrii.
Wojna prusko-austriacka (niem. Deutscher Krieg, Preußisch-Deutscher Krieg, czes. Prusko-rakouská válka) – konflikt zbrojny pomiędzy Królestwem Prus, Królestwem Włoch i kilkoma państwami-członkami Związku Niemieckiego, a Cesarstwem Austriackim, Saksonią, Królestwem Hanoweru, Królestwem Bawarii oraz kilkoma państwami-członkami Związku Niemieckiego, w dniach od 16 czerwca do 23 sierpnia 1866.
Prusy i Austria od dawna ostro rywalizywały o przewodnictwo w utworzonym w 1815 r. Związku Niemieckim. Od władców obu państw oczekiwano, że przeprowadzą polityczną unifikację Niemiec i przekształcą Związek w federacyjne państwo ogólnoniemieckie.
O ile większość władców niemieckich i arystokracja feudalna tradycyjnie popierały austriackich Habsburgów, depozytariuszy tradycji Świętego Cesarstwa Rzymskiego, o tyle niemiecka burżuazja i intelektualiści wiązali swe nadzieje z Hohenzollernami i rządem pruskim, bardziej dynamicznym od austriackiego.
Od 1834 większość państw niemieckich łączył także Niemiecki Związek Celny, zorganizowany przez Prusy. Zapewniał on sprawniejszą współpracę gospodarczą stanowiąc też pruską przeciwwagę dla wpływów austriackich.
Od 1862 funkcję premiera Królestwa Prus pełnił Otto von Bismarck, który otwarcie kontestował dominację austriacką i konsekwentnie dążył do zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem pruskim. Po wojnie z Danią (1864 r.), Cesarstwo Austrii zyskało oddalone od jej granic Księstwo Holsztynu, natomiast Prusy Księstwo Szlezwiku. Spowodowało to konflikt, który wykorzystał Otto von Bismarck i w 1866 r. rozpoczął działania wojenne (choć pierwszy krok należał do Austrii, bo na jej żądanie Bundestag – powołując się na artykuł 19. Aktu Związkowego Kongresu Wiedeńskiego o „ochronie wewnętrznego bezpieczeństwa Niemiec i zagrożonych praw jego członków” – uchwalił 11 kwietnia 1866 r. mobilizację związkowych sił zbrojnych, oczywiście poza oddziałami pruskimi).
Z uwagi na ten akt – formalnie i w znacznym stopniu faktycznie – była to wojna prusko-niemiecka, jednakże jej główną treścią była rywalizacja pomiędzy dwiema głównymi potęgami, stąd tradycyjna nazwa konfliktu w historiografii. Wcześniej, dzięki działaniom dyplomacji, Bismarck sprytnie zapewnił sobie neutralność Rosji i Francji oraz wsparcie Włoch, którym obiecał pomoc w uzyskaniu należącej do Austriaków Wenecji.
Wojnę zakończył pokój w Pradze podpisany 23 sierpnia 1866, który obowiązywał Prusy i Austrię. 10 października 1866 zawarto układ pokojowy pomiędzy Włochami a Austrią, na mocy którego Prusy przejęły Holsztyn wraz z ostatecznym włączeniem Szlezwiku, który od 1864 znajdował się pod administracją pruską. Ponadto Prusy anektowały niektóre państwa niemieckie, które wystąpiły przeciwko nim. Były to: Królestwo Hanoweru, Księstwo Nassau, Elektorat Hesji i Wolne Miasto Frankfurt.
W wyniku tych zmian granic terytorium państwa pruskiego stało się teraz zwartą, geograficzną całością. Wbrew sugestiom króla Wilhelma I Hohenzollerna i pruskiej generalicji, Bismarck zrezygnował z odbierania Austrii terytoriów takich jak Czechy lub Austria właściwa i z ewentualnej aneksji Saksonii. Uznał bowiem, że w przyszłości Austria może stać się sojusznikiem zjednoczonych pod pruskim przewodnictwem Niemiec. Ponadto dzięki staraniom Bismarcka, sojusznicze Włochy uzyskały Wenecję.
Najważniejszym skutek wojny to jednak wycofanie się Austrii z polityki niemieckiej (rozwiązanie Związku Niemieckiego i utworzenie Związku Północnoniemieckiego, oba wydarzenia w 1866 r.), co umożliwiło w 1871 r. zakończenie jednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Królestwa Prus i powołanie Cesarstwa Niemieckiego.
Jacek Łukasik
24.02.2025