13 kwietnia: Rocznica katyńska

13 kwietnia 2008 r. obchodzony jest Światowy Dzień Pamięci Ofiar Katynia. Tego dnia przypada 65. rocznica ujawnienia tej sowieckiej zbrodni.

Z Kart Golgoty Wschodu II

Rozstrzeliwanie polskich elit intelektualnych wziętych do niewoli po 17 września 1939 roku nie był jedynym „zabiegiem” niszczenia narodu polskiego. Oprócz popełnionych morderstw w Katyniu, Charkowie i Twerze dokonane zostały masowe deportacje ludności przeprowadzone w najbardziej nieludzkich warunkach. Do dzisiaj brak jest pełnych danych o ich ofiarach. Można przyjąć, że ofiarami deportacji stało się ponad 2 mln. obywateli polskich.
W dniu 2 marca 1940 roku WKP(b) poleciła NKWD przeprowadzić do 15 kwietnia tegoż roku deportacji rodzin polskich jeńców, przetrzymywanych w obozach ZSRR.
W dniu 7 marca Beria wydał Soprunience (szefowi Zarządu Jeńców Wojennych) rozporządzenie w sprawie przygotowania spisów z danymi o rodzinach uwięzionych i przetrzymywanych w obozach NKWD. W spisach tych należało wykazać dokładny adres zamieszkania, skład rodziny jeńca: żonę, dzieci, rodziców, braci, siostry.
NKWD przeprowadziło bardzo dokładny rejestr polskich rodzin zamieszkałych na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, ale także dokonało rejestru rodzin z terenów okupowanych przez Niemcy. Jednego tylko dnia 13 kwietnia 1940 roku (druga deportacja) z zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi deportowano przeszło 59 tys. osób. Ogółem w kwietnia 1940 roku deportowano ponad 320.000 osób, głównie kobiety i dzieci będące rodzinami poprzednio aresztowanych funkcjonariuszy państwowych i samorządowych, działaczy społecznych, rodziny ziemian , zamożnych rolników oraz ludność pasa nadgranicznego.
W jej ramach zostały deportowane przeważnie rodziny jeńców z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, mordowanych w kwietniu i maju przez NKWD w Katyniu, Charkowie i Twerze, które w tym czasie zamieszkiwały na terenach Polski okupowanych przez ZSRR.
Wiemy również, że wykazy z adresami rodzin zamieszkujących na terenach okupowanych przez Niemców (Generalna Gubernia) zostały przez NKWD przekazane Gestapo.W tym przypadku prawdopodobna jest hipoteza postawiona przez rosyjską badaczkę sprawy Katynia – Natalię Lebiediewą, że wykazy te zostały sporządzone w wyniku porozumienia NKWD ze strona niemiecką. Spotkanie takie odbyło się w marcu 1940 r w Zakopanem i było poświęcone ustaleniu wspólnych zasad walki z polską konspiracją.
Transporty deportowanych kierowano na południe Rosji Azjatyckiej, przeważnie do Kazachstanu.
Całościowy plan deportacji obywateli polskich, został opracowany w Moskwie
i podpisany przez zastępcę ludowego komisarza bezpieczeństwa związku Sowieckiego płk I. Sierowa. Miał on na celu usunięcie „elementów socjalnie niebezpiecznych i antysowieckich” wyniszczenie deportowanej ludności w więzieniach i obozach pracy przymusowej lub miejscach osiedlenia w północnej części Rosji europejskiej - Syberiai w Azji Środkowej, gdzie warunki klimatyczne i warunki pracy miały zniszczyć deportowanych.W ramach tego planu przeprowadzone zostały cztery deportacje:

Pierwsza deportacja przeprowadzona została 10 lutego 1940 roku. Objęła 220.000 osób, głównie średnich i niższych funkcjonariuszy państwowych oraz osadników rolnych wraz z rodzinami, a także leśników i gajowych również z rodzinami. W odniesieniu do osadników rolnych - deportacja - była zemstą Stalina za przegraną wojnę z Polską w 1920 r. Byli to bowiem byli żołnierze, którzy otrzymali ziemię w nagrodę za udział w zwycięskiej wojnie 1920 roku.
W odniesieniu do leśników i gajowych, była to przezorność Stalina - widział bowiem, że w okresie powstania listopadowego właśnie ta grupa zawodowa była ostoja działań partyzanckich. Wszyscy oni zostali wywiezieni do północnych rejonów Rosji Europejskiej.
Drugą deportację opisałem powyżej - była ściśle związana z rodzinami jeńców z obozów w Kozielsku Starobielsku i Ostaszkowie.
Trzecia deportacja została przeprowadzona w czerwcu i lipcu 1940 roku. Objęła ona uchodźców z zachodnich i centralnych województw polskich - łącznie ponad 240.000 osób. Wraz z tą grupa, deportowano również inteligencję zawodową jako „element kontrrewolucyjny” oraz drobnych kupców jako „element spekulacyjny”. Deportowanych rozmieszczono w północnych rejonach ZSRR.
Czwarta deportacja z czerwca 1941 roku przeprowadzona została głównie na Wileńszczyźnie. Objęto nią inteligencję zawodową, kolejarzy, wykwalifikowanych robotników i rzemieślników, pozostałych zamożnych gospodarzy, a także ponownie uchodźców z Polski, którzy przebywali na Wileńszczyźnie, jak również rodziny aresztowanych w drugim roku okupacji sowieckiej. Tą deportacją objęto 300.000 osób.
W ciągu 20 miesięcy okupacji sowieckiej deportacjami objęto łącznie około 1.700.000 osób. Dokładnej liczby nie da się prawdopodobnie nigdy ustalić.W grupie tej było 560.000 kobiet, 138.000 dzieci, 150.000 osób w starszym wieku.
Podczas tych deportacji zabierano ludzi prosto z domów lub z ulicy. Najczęściej nocą. Dawano godzinę lub dwie na spakowanie dobytku, ograniczano liczbę zabieranych paczek. Śmiertelność wśród deportowanych była bardzo wysoka. Szczególnie podczas transportów i potem na miejscach zesłania lub w obozach pracy. Szacuje się, że wśród deportowanych zmarło 760.000 osób.
Na podstawie tych danych widać, że działania władz ZSRR były ze sobą zsynchronizowane. Deportacjom towarzyszyły „rozładowania obozów”, egzekucje jeńców Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. Taka metoda działania władz ZSRR, mogła być spowodowana wielką niechęcią Stalina do Polaków, którzy do końca pierwszej wojny światowej w dużej liczbie zamieszkiwali w Rosji. Polscy inżynierowie budowali tam drogi i fabryki, pracowali na uczelniach, wykładali na uniwersytetach rosyjskich, służyli w wojsku carskim, dosługując się wysokich stopni oficerskich. Tolerowanie tych ludzi było dla Stalina niemożliwe. Uważał że byli oni reliktem przeszłości, z którymi należało się rozprawić, zniszczyć i o nich zapomnieć.

opracował Piotr Masiarek

13 kwietnia 2008