Piotrkowskie banknoty stanu wojennego…

Piotrkowskie banknoty stanu wojennego…
Jeszcze tylko do końca lutego można zapoznać się z wystawą poświęconą 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego. Zobaczyć można na niej m.in. banknoty obiegowe z okresu PRL z propagandowymi stemplami opozycji wykonanymi przez Edwarda Pastuszko. Wiele podobnych artefaktów z tamtego okresu, dziś jeszcze pozostaje ukrytych pośród rodzinnych pamiątek. Są one też częścią prywatnych zbiorów numizmatyków i muzealnych gabinetów numizmatycznych.

Twórca pieczątek, wykonał je za namową ks. Jana Umińskiego, który podobną formę sprzeciwu wobec ówczesnej sytuacji politycznej zaobserwował w Warszawie. Ostemplowane banknoty ponownie wprowadzane były do obiegu. Dziś mają one sporą wartość kolekcjonerską. W piotrkowskim Muzeum zobaczyć można ponadto oryginalne tłoki pieczętne, służące do stemplowania banknotów, których twórcą był również Edward Pastuszko. Oprócz wizerunku graficznego zawierały one hasła: „Wrona nas nie pokona”, Znajdzie się pała na dupę generała”, i „Solidarność walczy”. W dwóch ostatnich przypadkach wpisane zostały w kontur stylizowanej mapy Polski. Prezentowany jest jeszcze jeden banknot o nominale 20 zł z pieczątką przedstawiającą wronę z głową generała Jaruzelskiego. Niestety w tym przypadku nie udało się ustalić ani autora projektu, ani twórcy stempla.

Jak wspominał Robert Bodnar w artykule „Znaczki stanu wojennego ziemi Piotrkowskiej”, który opublikowany został na łamach czasopisma „Czas Piotrkowski” 4/98 (42), s. 16, w latach 1983-88 wykonywano „szereg nadruków na odwrotnej stronie oficjalnych banknotów o nominałach 10, 20, 50 i 100 zł. Stemple w kolorach: fioletowym lub czarnym przedstawiały: 1).orła w koronie z napisem w otoku: „Rzeczpospolita Polska", 2)znak Polski Walczącej w prostokącie o ściętych rogach 3). napis „NSZZ „Solidarność". Istniały też kombinacje typów 1, 2 i 3. Najwięcej, po ok. 100 sztuk wykonano stempli typu 2.”. Banknoty te wprowadzane były do obiegu w Piotrkowie ale również i w Łodzi. Podobnych banknotów z nadrukami na terenie Piotrkowa i okolic pojawiało się z pewnością znacznie więcej.

Ponadto na wystawie zaprezentowany został tzw. „wytwór banknotopodobny”, który graficznie stylizowany został na wzór dolara amerykańskiego. Na awersie przedstawia on karykaturalną podobiznę Mieczysława Franciszka Rakowskiego, na rewersie podobny wizerunek Jerzego Urbana. Druk wykonany został na papierze kredowanym metodą sitodruku. Banknoty podziemnej „Solidarności” powstawały w konspiracyjnych drukarniach w całej Polsce. Podobnie rzecz miała się ze stemplami na banknotach obiegowych. Prezentowane eksponaty mają dziś nie tylko charakter pamiątki historycznej, ale są świadectwem talentu i twórczej kreatywności ich projektantów i twórców. Banknoty opatrzone stemplem, pieczątką, czy nadrukiem, wykorzystywane były przez działaczy opozycji w latach 80. jako element walki propagandowej. „Wytwory banknotopodobne” pełniły natomiast funkcję „cegiełek”, które były wyrazem sprzeciwu dla panującej wówczas rzeczywistości. Wydawnictwa te w tamtym okresie pełniły bardzo ważną rolę. Były symbolem walki z komunizmem, wzbudzały nadzieję na odzyskanie niepodległości oraz podnosiły społeczeństwo na duchu. Obok funkcji propagandowych miały jednak również znaczenie praktyczne. Ich dystrybucja stała się jednym ze sposobów pozyskiwania funduszy na działalność podziemnych formacji opozycyjnych. Dochód ze sprzedaży „wytworów banknotopodobnych” przeznaczany był z reguły na pomoc dla represjonowanym działaczom oraz ich rodzinom, a także na bieżącą działalność wydawniczą.

Więcej na temat stanu wojennego w Piotrkowie dowiedzieć można się odwiedzając rocznicową wystawę zorganizowaną w piotrkowskim Muzeum Ekspozycja podzielona została na siedem bloków tematycznych. Wystawa udostępniana będzie do końca lutego 2022 r. w salach Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim, plac Zamkowy 4, w godzinach 10.00-18.00 oprócz poniedziałków i dni poświątecznych.

Więcej informacji: https://pl-pl.facebook.com/MuzeumWPiotrkowieTrybunalskim/

Paweł

24 lutego 2022