Henryk Derczyński - dokumentalista kresu wojny i śladów ludobójstwa w Piotrkowie

Henryk Derczyński - dokumentalista kresu wojny i śladów ludobójstwa w Piotrkowie.

Henryk Derczyński urodził się w 1906 r. w Częstochowie. Zmarł w 1981 r. we Wrocławiu. Fotografią zainteresował się już w czasie studiów na Uniwersytecie Warszawskim. W 1928 r. wstąpił do Polskiego Towarzystwa Fotograficznego w Warszawie, gdzie obok działalności artystycznej poświęcił się również pracy organizacyjnej i społecznej. W latach 1940-45 prowadził zakład fotograficzny „Fotografika” w Piotrkowie Trybunalskim przy ul. Słowackiego 18.

W 1945 r. powołany został do służby w Wojskowym Instytucie Naukowo-Wydawniczym w Łodzi, gdzie zaangażował się w organizację pierwszej po II wojnie światowej wystawy fotograficznej. W 1948 r. przeniósł się do Wrocławia i tam rozpoczął działalność we Wrocławskim Towarzystwie Fotograficznym. Dwa lata później mianowany został prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Fotograficznego. W 1952 r. Henryk Derczyński został przyjęty w poczet członków rzeczywistych Okręgu Śląskiego Związku Polskich Artystów Fotografików (legitymacja nr 144). W późniejszym czasie został członkiem honorowym ZPAF.

W 1954 r. rozpoczął współpracę z Muzeum Śląskim we Wrocławiu, w którym objął kierownictwo nad tamtejszą pracownią fotograficzną. Działalność muzealna skłoniła go do zajęcia się kwestią braku państwowych zbiorów z dziedziny fotografiki w placówkach kulturalnych. Podjęte wysiłki zaowocowały powołaniem w 1963 r. gabinetu fotografiki w Muzeum Śląskim (obecnie Muzeum Narodowe we Wrocławiu). Jako kierownik tej jednostki Derczyński organizował liczne wystawy indywidualne i tematyczne – o zasięgu krajowym, jak i międzynarodowym. Brał udział w szeregu wystaw ogólnopolskich i zagranicznych, m.in. w ZSRR, Rumunii, Bułgarii, Chinach, Danii, Chile, Anglii.

Twórczość Derczyńskiego, to fotografie dokumentalne, reportażowe, a także prace oparte na nowatorskich technikach utrwalania obrazu, które pozwalały na uzyskanie i efektów zbliżonych do grafiki. W swojej twórczości Derczyński wykorzystywał tzw. „techniki szlachetne”. Chętnie korzystał zwłaszcza z wynalezionej w latach 30. XX w. przez Witolda Romera techniki izohelii, która schematyzowała rozkład światła na powierzchni fotografowanych obiektów i redukowała półtony. Z wynalazcą izohelii zetknął się zresztą Derczyński osobiście podczas pobytu we Wrocławiu. Tam też zorganizowali Międzynarodowe Wystawy Izohelii. Pierwsza miła miejsce 1957 r., a pretekstem do jej przygotowania była 25. rocznica wynalezienia tej metody. Kolejne wystawy zorganizowane zostały w latach 1962, 1968 i 1972. Działania te, a także pogłębianie zainteresowania zastosowaniem tzw. „technik szlachetnych” w fotografii przyniosło interesujące efekty. Do technik wykorzystywanych chętnie przez tego artystę fotografika zaliczyć należy brom. Kolejne próby oraz zainteresowanie i fascynacja izohelią zaowocowało wypracowaniem przez Derczyńskiego zupełnie nowej metody, będącej wersją izohelii. Nową technikę nazwał jej wynalazca „izobromem”. Wzmacniała ona efekt trójwymiarowości fotografii nadając jednocześnie nowatorskie wartości artystyczne. Z powodzeniem stosował ją w pracach o charakterze reporterskim, które poza oczywistymi walorami dokumentacyjnymi nabierały również cech artyzmu. W późniejszym okresie korzystał również z techniki brom-person.

Henryk Derczyński jest autorem i współautorem wielu wystaw fotograficznych; indywidualnych, zbiorowych, poplenerowych, pokonkursowych. Brał aktywny udział w Międzynarodowych Salonach Fotograficznych, organizowanych (m.in.) pod patronatem Międzynarodowej Federacja Sztuki Fotograficznej FIAP (fr. Fédération Internationale de l'Art Photographique), zdobywając wiele medali, nagród, wyróżnień, dyplomów, listów gratulacyjnych. Pokłosiem udziału w Międzynarodowych Salonach Fotograficznych (pod patronatem FIAP) było przyznanie Henrykowi Derczyńskiemu tytułów nadanych przez Międzynarodową Federację Sztuki Fotograficznej FIAP. W 1958 r. otrzymał tytuł honorowego Artiste FIAP (AFIAP), a w 1959 r. tytuł Excellence FIAP (EFIAP). Za zasługi dla polskiej sztuki fotograficznej w 1969 r. odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi.

W 1975 r. w salach Muzeum Narodowego we Wrocławiu zorganizowana została indywidualna wystawa pt.: „Henryk Derczyński. Fotografika 1945-1975”, której komisarzem był Stanisław Mróz. W katalogu towarzyszącym wystawie, pośród licznych fotografii, znalazły się też zdjęcia dokumentalne wykonane w Piotrkowie zimą i wiosną 1945 r. W ocenie Janusza Halickiego autora przedmowy do tego wydawnictwa, retrospektywna wystawa była swoistym rozliczeniem życiowej aktywności oraz własnego wkładu w sztukę człowieka, który możliwość wyrażania siebie znajdował w życzliwej obserwacji otaczającego świata. „Wrażliwość artystyczna poparta fachową wiedzą pozwalała dziełu dojrzewać, czyli pozbywać się wszystkiego, co by mogło zamysł zakłócić”.

Prace Henryka Derczyńskiego znajdują się w zbiorach Ossolineum - Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, a także w zbiorach Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim, które w 1980 r. zakupiło 52 zdjęcia o tematyce piotrkowskiej, a także albumy i negatywy, na których utrwalone zostały wydarzenia z 1945 r. Zebrane zostały one w 5 cykli fotograficznych: