W historii polskiego parlamentaryzmu szczególne miejsce zajmuje Piotrków. Od połowy XIV w. odbywały się tu wiece, zjazdy i sejmy Korony Królestwa Polskiego i I Rzeczypospolitej. W 1493 r. miał miejsce zjazd sejmowy, którego konsekwencją było ukształtowanie się polskiego parlamentu dwuizbowego. Z pośród 72 sejmów zwołanych w latach 1493-1567, Piotrków był miejscem obrad aż 38 z nich. Wydarzenia te, czynią tym samym z miasta kolebkę polskiego parlamentaryzmu. Nie tylko zapadały tu najważniejsze decyzje dotyczące spraw wagi państwowej, ale równocześnie sejmy zwoływane były do Piotrkowa najczęściej, a samo miasto przez lata wiodło prym pośród innych miast polskich.
Poniżej przedstawiamy kalendarium wybranych wieców, zjazdów i sejmów Korony Królestwa Polskiego i I Rzeczypospolitej, które odbyły się w Piotrkowie.
Zapraszamy również do zapoznania się z wystawą „Polska. Tradycje parlamentaryzmu do 1791 r.”, która prezentowana jest w salach piotrkowskiego muzeum do końca lutego 2018 r. Ekspozycji towarzyszy wydawnictwo przybliżające rolę Piotrkowa w dziejach polskiego parlamentaryzmu.
Wybrane wiece, zjazdy i sejmy Korony Królestwa Polskiego i I Rzeczypospolitej, które odbyły się w Piotrkowie.
11 marca 1347 r. w Piotrkowie odbył się domniemany wielki wiec zwołany przez króla Kazimierza Wielkiego, na którym miały zostać spisane prawa dla Wielkopolski.
8 grudnia 1438 r. rozpoczęły się obrady zjazdu generalnego w Piotrkowie, po raz pierwszy w dokumentach określonego jako parlamentum generale. Wzięli w nim udział w charakterze obserwatorów delegaci ważniejszych miast królestwa, wśród nich także Piotrkowa.
24 czerwca 1455 r. na zjeździe w Piotrkowie, w obecności posłów stanów pruskich, uchwalono pobór podatku w wysokości 12 gr z łanu na dalsze prowadzenie rozpoczętej rok wcześniej wojny z Zakonem Krzyżackim.
3 maja 1467 r. na sejm w Piotrkowie przybyło poselstwo Zakonu Krzyżackiego z Henrykiem von Plauen na czele w sprawie ratyfikacji pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią.
28 stycznia 1493 r. w Piotrkowie doszło do ukonstytuowania się dwuizbowego parlamentu polskiego. Piotrków stał się kolebka polskiego parlamentaryzmu. Na tym samym sejmie,
14 lutego król Jan Olbracht przyrzekł przestrzegać przywilejów nadanych duchownym i szlachcie polskiej.
25 stycznia 1501 r. na sejmie walnym w Piotrkowie uchwalono zmuszenie siła Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Fryderyka Saskiego do złożenia hołdu.
14 września 1501 r. rozpoczął się w Piotrkowie sejm elekcyjny, podczas którego posłom Wielkiego Księstwa Litewskiego zaproponowano 3 października nowy akt unii złożony z 15 artykułów. Stanowił on o pełnej jedności obydwu państw: Polski i Litwy. Przyjęto też wspólna elekcje jednego monarchy. 5 października królem Polski obrany został Wielki Książę Litewski Aleksander, brat Jana Olbrachta.
1503/1504 r. na sejmie w Piotrkowie zdecydowano, że król nie może dysponować dobrami koronnymi bez zgody sejmu. Zakazano możnowładcom łączenia w jednym ręku dwóch urzędów (incompatibilitas), zniesiono także przywilej mielnicki z 1501 r., oddający pełnie władzy nad państwem w ręce króla i senatu. Ponadto zobowiązano króla do odzyskania królewszczyzn, które nieprawnie znalazły się w rękach magnatów.
8 grudnia 1506 r. obradujący w Piotrkowie od 30 listopada 1505 r. sejm elekcyjny dokonał jednogłośnego wyboru Zygmunta I Starego na króla Polski.
2 lutego 1519 r. na sejm walny w Piotrkowie przybyli posłowie z Prus ze skarga na Zakon Krzyżacki. Uchwalono wojnę z Zakonem, jeżeli Wielki Mistrz nie spełni swoich powinności wobec króla. Na sejmie tym oficjalnie ogłoszono zakończenie budowy rezydencji królewskiej w Piotrkowie.
24 października 1523 r. podczas obrad sejmu w Piotrkowie, na prośbę monarchy, Mikołaj Kopernik wygłosił traktat „O monecie”. Dowodził w nim, ze moneta fałszowana wypiera monetę o właściwej zawartości kruszcu szlachetnego.
18 grudnia 1529 r. za zgoda wszystkich posłów i senatorów obecnych na sejmie w Piotrkowie, dziesięcioletni Zygmunt August obrany został królem Polski za życia swego ojca Zygmunta I Starego.
16 października 1548 r. sejm zwołany do Piotrkowa ustosunkował się wobec konfliktu miedzy szlachta a Zygmuntem II Augustem na tle jego małżeństwa z Barbara Radziwiłłówna. Monarcha odmówił proszącym go senatorom oraz posłom i nie zrezygnował z małżeństwa.
22 kwietnia 1555 r. w Piotrkowie rozpoczął obrady sejm, na którym ogłoszono postulat szlachty protestanckiej dotyczący utworzenia polskiego kościoła narodowego i państwowego, niezależnego od papieża. W tym czasie, mimo oficjalnego zakazu, sprzedawano w Piotrkowie dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego „O naprawie Rzeczypospolitej”, które potępione zostało wcześniej przez kardynała Stanisława Hozjusza na synodzie piotrkowskim w 1551 r.
30 listopada 1562 r. rozpoczął się w Piotrkowie tzw. sejm egzekucyjny, podczas którego uchwalono zwrot nieprawnie zagarniętych przez możnowładztwo królewszczyzn, dokonano też reform w zakresie sadownictwa i skarbowości. Stworzono ponadto podstawy do organizacji wojska kwarcianego. Obrady sejmu egzekucyjnego zakończyły się 25 marca następnego roku.
7 kwietnia 1567 r. rozpoczęły się obrady ostatniego sejmu zwołanego do Piotrkowa. Zygmunt II August wydał 14 czerwca uniwersał będący aktem wykonawczym konstytucji ostatniego sejmu piotrkowskiego. Regulował on obieg obcych monet w Królestwie Polskim.
Paweł
29 stycznia 2018
