Orędownik Konstytucji 3 Maja czyli słów kilka o Tomaszu Maruszewskim

Orędownik Konstytucji 3 Maja czyli słów kilka o Tomaszu Maruszewskim.

Konstytucja 3 Maja, jako prawo „nie wypadła z głowy pojedynczego mędrka, czy z ust kilku rozprawiaczy, ale wyjęta była z serca wielkiej masy”. Mimo, że uchwała majowa opierała się w zasadniczych zrębach na koncepcjach Kołłątaja, to trudno nie zgodzić się z przytoczonymi powyżej słowami Adama Mickiewicza, bowiem gdyby nie współpracownicy Kołłątaja oraz ich zabiegi propagandowe, to mieszczaństwo nie podjęłoby walki o prawa polityczne oraz likwidację istniejących ograniczeń.

To właśnie naciski mieszczaństwa spowodowały, że 18.04.1791 r. sejm przyjął tzw. „prawo kwietniowe” tj. Ustawę o miastach królewskich, która (choć niedoskonała) włączona została następnie do Konstytucji 3 Maja.
Niebagatelny wpływ na kształtowanie postaw mieszczan, nie tylko w Piotrkowie, wywarł Tomasz Maruszewski absolwent piotrkowskiego kolegium pijarów, które wychowywało młodzież w patriotycznym duchu.

Urodzony 13.12.1759 r. Tomasz, był synem piotrkowskich mieszczan: zamożnego kupca Antoniego Maruszewskiego i Kunegundy z Jakubowskich. Po ukończeniu kolegium pijarskiego w Piotrkowie, studiował na Akademii Krakowskiej, a od 1788 r. podjął współpracę z Hugo Kołłątajem. Na sejmie w 1790 r. Tomasz wraz z braćmi: Mateuszem i Ignacym, został nobilitowany i otrzymał herb Mogiła przedstawiający w polu czerwonym mogiłę srebrną z zaćwieczonym srebrnym krzyżem łacińskim u góry i srebrnymi krzyżami kawalerskimi ćwiekowymi w pas po bokach. Nobilitacja ta została uznana i potwierdzona na sejmie grodzieńskim w 1793 r.

W czasie obrad Sejmu Czteroletniego, Tomasz Maruszewski był pomocnikiem Franciszka Barssa działającego na rzecz równouprawnienia politycznego mieszczan. Był łącznikiem między Kołłątajem a mieszczanami piotrkowskimi, najprawdopodobniej działał też na terenie okolicznych miejscowości, np. w Radomsku. Wprowadzał w życie nową organizację miejską w Piotrkowie. Otrzymał nową funkcją „dyrektora” i w dniach 1–2.08.1791 r. przewodniczył na ratuszu wyborom deputatów miejskich na elekcyjne zebranie wydziałowe w Sieradzu. Przygotował wówczas instrukcję dla deputatów. Organizował również uroczystości na cześć króla i dla poparcia Konstytucji 3 Maja. We wrześniu 1791 r. wygłosił w Piotrkowie, na cześć Stanisława Augusta Poniatowskiego, przemówienie na uroczystościach związanych z zaprzysiężeniem Konstytucji 3 Maja. Z jego inicjatywy na zebraniu w Piotrkowie wysunięto postulat, aby przedstawiciele mieszczan weszli do Komisji Edukacji Narodowej, Komisji Wojskowej oraz brali udział w pracach nad zorganizowaniem banku narodowego, a także uczestniczyli w zakładaniu fabryk i stanowieniu prawa.
Po wprowadzeniu rządów targowiczan wyemigrował, a następnie stał się pośrednikiem – emisariuszem, pomiędzy Kołłątajem a krajem. Doprowadził do odbudowy organizacji spiskowej w Warszawie i przyczynił się do wystąpienia zbrojnego w stolicy. W uznaniu zasług mianowany został przez Kościuszkę majorem kawalerii narodowej. Po upadku powstania kościuszkowskiego wyemigrował. 20.09.1795 r. jako jeden z emisariuszy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, odwiedził Piotrków, gdzie został aresztowany przez władze pruskie. Wkrótce odzyskał wolność, wyjechał do Francji i dotarł do Paryża.

Pod kon. XVIII w. ponownie wrócił do Piotrkowa, a następnie osiedlił się w radomoszczańskiem. Od 1802 r. Maruszewski dzierżawił dobra poklasztorne Pajęczno, do których należały m.in.: Wiewiec i Kiełczygłów. W tym czasie aktywnie działał na rzecz uwolnienia więzionego Kołłątaja, a następnie gościł u siebie przez dłuższy czas współtwórcę Konstytucji 3 Maja. Powszechnie uznawany był za dobrego gospodarza. Zgromadził też cenną bibliotekę zaopatrzoną nie tylko w prasę polską ale również zagraniczną. W zbiorach znajdowały się ponadto starannie oprawione i zaopatrzone w exlibris książki francuskie o tematyce historycznej. W 1811 r. Maruszewski był członkiem Rady Departamentowej kaliskiej i należał do dyrekcji Komisji Dozorczej, zajmującej się robotami nad oczyszczaniem rzeki Warty i jej spławem. W związku z tymi pracami, interesował się projektami połączeń wodnych: Warty z Notecią i Warty z Pilicą.

Do dawnej aktywności publicznej Tomasz Maruszewski jednak nie powrócił m.in. z uwagi na stan zdrowia. Żył w osamotnieniu. Zmarł 4.08.1838 r. w swoim majątku w Suchej Woli. Pochowany został na cmentarzu w Rząśni. Przed śmiercią zapisał 300 tys. zł na rzecz Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. Odsetki od tej pokaźnej kwoty przeznaczone być miały, zgodnie z wolą dobroczyńcy, na fundusz przy szkole wojewódzkiej w Piotrkowie. Z pieniędzy tych wypłacane miały być stypendia dla 10 ubogich uczniów. Trzech najzdolniejszych miało kształcić się na Uniwersytecie w Warszawie, zaś najlepszy z nich miał otrzymać fundusze na 3 letnie studia zagraniczne.
Na zakończenie wspomnieć warto jeszcze o innych „oświeconych mężach” związanych z „piotrkowską ziemia”, którzy tak jak Tomasz Maruszewski zabiegali nie tylko o uchwalenie Konstytucji 3 Maja ale też o wprowadzenie jej zapisów w życie. Orędownikami reform byli: Stanisław Małachowski, Józef Pawlikowski i Tomasz Ostrowski.

Paweł Kendra

3 Maja 2017