WIESŁAW RENKE (1912-1944)

z naszego archiwum

W dniu tak szczególnym warto przypomnieć postać wybitnego piotrkowianina - Wiesława Renke, który był jednym z najważniejszych działaczy Organizacji Polskiej, kierującej w czasie wojny Związkiem Jaszczurczym i Narodowymi Siłami Zbrojnymi.

Wiesław Ignacy Renke przyszedł na świat 5 lutego 1912 roku w Piotrkowie jako trzecie dziecko Ignacego i Zofii z Podmunickich. Rodzina jego ojca wywodziła ze śląskiej szlachty, a matki - ze znakomitego średniowiecznego rodu rycerskiego książąt Podmaniczkych z Górnych Węgier, którzy po Wiośnie Ludów musieli opuścić swój kraj i udać się na emigrację. Wkrótce pokochali nową ojczyznę, przeszli na katolicyzm i walczyli o jej niepodległość. Pradziadek Józef i dziadek Franciszek z Podmunickich (tak bowiem zostało spolszczone ich nazwisko) oraz dziadek Michał Renke uczestniczyli w Powstaniu Styczniowym. Ojciec Wiesława - Ignacy kontynuował rodzinne patriotyczne tradycje i jako carski urzędnik mający dostęp do akt gubernialnej kancelarii prokuratorskiej w Piotrkowie, kilkakrotnie ostrzegał ludzi o grożącym im aresztowaniu. Wiesław został więc wychowany w głębokim polskim patriotyzmie i religijności. Ojciec, człowiek szlachetny, wszczepiał w młodą duszę także poczucie obowiązku i sobie właściwą systematyczność, matka natomiast - umiłowanie porządku.

Dostatnie warunki materialne pozwoliły rodzicom zapewnić dzieciom staranne wychowanie. Niestety, ten klimat rodzinnego spokoju i harmonii przerwała I wojna światowa. Władze carskie podjęły decyzję o ewakuacji rodzin urzędniczych z terenów zajmowanych przez wojska niemieckie i austriackie. Państwo Renke wyjechali z dziećmi w głąb Rosji do Kurska. Ostatecznie osiedli w Jakaterynosławiu nad Dnieprem. Wybuch bolszewickiej rewolucji i wkroczenie wojsk niemieckich na Ukrainę otwarło drogę powrotu do kraju. W 1918 roku rodzina powróciła do Piotrkowa. Mały Wiesław mógł wówczas przeżywać wielkie wydarzenia: wypędzenie zaborców, utworzenie niepodległej Polski i wojnę polsko-bolszewicką.

Rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie. Zaczął aktywnie działać w harcerstwie, idąc w ślady swojej siostry Zofii Ireny oraz brata Jerzego, komendanta IV drużyny ZHP im. T. Kościuszki. W 1928 roku wstąpił do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, gdzie należał do najlepszych zawodników w skoku w dal i trójskoku w Polsce. W latach 1931-1933 był najlepszym sportowcem piotrkowskiego „Sokoła”.

W 1930 roku ukończył gimnazjum i wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Wtedy zaangażował się mocniej w działalność w ruchu narodowym. Należał do Obozu Wielkiej Polski, gdzie był kierownikiem organizacyjnym, instruktorem i szefem propagandy na powiat piotrkowski. Jednocześnie ciężkimi doświadczeniami dla rodziny okazały się choroba nowotworowa i zgon matki 31 maja 1932 r., a 2 lata później śmierć ojca z powodu gruźlicy. Wiesław był od tej pory na utrzymaniu siostry Zofii, będącej wówczas nauczycielką. Pomimo trudności założył i wydawał od 11 lutego 1934 roku tygodnik narodowo-radykalny pn. „Piotrkowska Gazeta Narodowa”. Po rozwiązaniu przez władze OWP, Wiesław był w Sekcji Młodych SN, nadal sprawował funkcje instruktorskie i angażował się w działalność Polskiej Macierzy Szkolnej.

14 kwietnia 1934 roku ogłoszono w Warszawie powstanie Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR). W Piotrkowie podstawą dla nowej organizacji miała być Sekcja Młodych SN złożona z byłych członków rozwiązanego OWP. W czerwcu 1934 roku odbyły się dwa zebrania członkowskie „młodych” poświęcone zreorganizowaniu Sekcji na Koło ONR. W pierwszym zebraniu pod przewodnictwem Teodora Gasińskiego uczestniczyło 50 osób. Przybyli delegaci z powiatu, dwóch gości z Warszawy oraz tutejsi działacze starszego pokolenia. Podczas drugiego spotkania akces do Obozu zgłosili wszyscy „młodzi”. Jednak jak wkrótce się okazało, bez ich przywódcy – T. Gasińskiego. Kierownikiem oddziału ONR miał zostać Renke. Ale pomimo zaczynu organizacji, w końcu ona nie powstała w Piotrkowie. Renke wyjechał do Warszawy. Wobec tego Sekcja Młodych nie przeobraziła się w Koło ONR.
18 czerwca 1934 roku władze zawiesiły wydawanie „Piotrkowskiej Gazety Narodowej” i zatrzymały jej redaktorów – Józefa Juźwickiego, Teodora Gasińskiego oraz nestora piotrkowskiej endecji, byłego posła Henryka Popowskiego. O Wiesława wypytywała policja. Miał być podobno osadzony w Berezie Kartuskiej.

W październiku 1934 roku ukończył studia. W marcu 1935 roku wziął ślub z piotrkowianką Zofią Anną Górską. Była ona siostrą Kazimierza Górskiego, 4-krotnego mistrza Polski w rzutach kulą i dyskiem, jednego z najlepszych miotaczy w kraju. Zofia także uprawiała sport i podobnie jak brat, należała do czołowych zawodniczek w pchnięciu kulą. W piotrkowskim „Sokole” pełniła funkcję naczelniczki druhen.

W kwietniu 1935 roku Wiesław został wpisany na listę aplikantów adwokackich pod patronatem Wacława Walosińskiego. Jest to pewne zaskoczenie, bowiem mecenas Walosiński był piłsudczykiem, szefem Partii Pracy i organizatorem BBWR w Piotrkowie. W tymże roku Wiesław powrócił do SN. Chwilę wcześniej należał do Związku Młodych Narodowców. W 1935 roku został korespondentem lokalnego „Tygodnika Narodowego”. Pismo miało jednak krótki żywot i po wydaniu 10 numerów przestało istnieć.

Wiesław nie zerwał kontaktów z ONR. Wkrótce związał się z środowiskiem skupionym wokół czasopisma „ABC” oraz kierującą nim tajną Organizacją Polską (OP). Przyczynił się do powstania programu agrarnego tej grupy. Ponownie organizował placówki ONR w powiatach piotrkowskim i radomszczańskim. Były one tym razem zakonspirowane i działały w ramach legalnych organizacji społecznych. Do grup narodowo-radykalnych werbował głównie swoich kolegów z lat szkolnych.

W Piotrkowie grupę ONR wśród inteligencji zorganizował w ramach Koła Młodych Polskiej Macierzy Szkolnej. W jej skład wchodzili: R. Bałuchowski, M. Przybyłowski, B. Olejnik, W. Rzeźnicki, Z. Błotnicki, F. Kraśkiewicz, J. Gulczyński oraz Teodozja Barzdajn i Maria Pietras. Grupa spotykała się na tajnych zebraniach, a jej legalna działalność polegała na prowadzeniu świetlic przy kołach Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej i Męskiej, wypożyczaniu książek, uczestniczeniu w kursach oświatowych itp. Ciekawą inicjatywą było powołanie do życia polskiej szkoły i ochronki w Piaskach koło Brześcia nad Bugiem.

W 1936 roku Wiesław Renke zorganizował ONR na terenie radomszczańskiego. W 1938 roku zwerbował do niego Antoniego Krężlewskiego - członka zarządu grodzkiego SN w Radomsku, a wcześniej agenta polskiego wywiadu pływającym na niemieckich statkach handlowych.
Rzemieślników i kupców namawiał Renke do Związku Polskiego (Związku Popierania Polskiego Stanu Posiadania). Był jednym z liderów założonego w czerwcu 1937 roku piotrkowskiego Koła tej organizacji i reprezentował je na I Zjeździe Delegatów Związku Polskiego, który odbył się w marcu 1938 roku w Poznaniu. Pomagał też organizować Koła Związku w powiatach piotrkowskim i radomszczańskim, a szczególnie w miejscowości Gidle, gdzie często bywał. W lutym 1939 roku został wybrany do zarządu Związku Polskiego w Piotrkowie.
Wśród robotników działał zaś w Zjednoczeniu Zawodowym „Praca Polska”. Piotrków miał dwa oddziały tegoż związku: hut szklanych i użyteczności publicznej (sezonowi robotnicy). W październiku 1937 roku w sali Towarzystwa Rolniczego odczyt pt. „Ruch narodowo-radykalny w walce o nowego człowieka” wygłosił Jerzy Kurcyusz z redakcji „ABC Nowiny Codzienne”. Do Piotrkowa przybył też znany z wystąpień antyżydowskich ks. prof. Stanisław Trzeciak.

Aktywna działalność Wiesława dowodzi, iż musiał już w tym czasie należeć do OP i osiągnąć niższe stopnie wtajemniczenia – na pewno „S” („Sekcja”), a być może „C” („Czarniecki”). Być może działalność polityczna była powodem przeniesienia go we wrześniu 1935 r. do rezerwy bez odbycia służby w Wojsku Polskim. Warto dodać, iż w maju 1937 roku urodził mu się pierwszy syn - Wiesław Wojciech.

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej Wiesław zaangażował się w tworzenie Organizacji Wojskowej Związku Jaszczurczego w Piotrkowie. Występowała ona tutaj pod nazwą „Kadry Wojskowe” i w jej skład wchodzili żołnierze 25 pułku piechoty na czele z ppor. Władysławem Kucharskim „Włodkiem”. Wkrótce jednak nastąpiła poważna wsypa i większość jej członków została rozstrzelana w pierwszej publicznej egzekucji w Piotrkowie w lesie wolborskim 29 czerwca 1940 r.

Wiesława Renke zaczęło szukać Gestapo. Ukrywał się wraz z najbliższymi w podpiotrkowskich wsiach. Później przebywał w Krakowie do 1941 r., gdzie jako robotnik pracował w zakładach chemicznych „Solvay”, w tych samych co Karol Wojtyła. Pełnił funkcję kierownika organizacyjnego ZJ Okręgu Kraków i tworzył krakowską sekcję OP m.in. z Jerzym Kozarzewskim „Konrad”, który też przybył z Piotrkowa, ścigany przez Gestapo, i został kierownikiem propagandy ZJ Okręgu Kraków. Renke na Podkarpaciu w Burzynie i w Bukowskiej Woli k. Miechowa leczył ranę po postrzale w udo. Tam również organizował placówki ONR i ZJ. W maju 1942 r. urodził się Wiesławowi drugi syn – Krzysztof Paweł.

Kolejnym etapem jego działalności konspiracyjnej była Warszawa. Tutaj stał się jednym z liderów OP. Używał pseudonimów: „Leon”, „Rymkiewicz”, „Bronisław”, „Ociepa”, „Wiesław”, „Karlik”. Współpracował z gimnazjalnym kolegą - Stefanem Kaczyńskim „Rafałem”. W Zespole Działaczy Ludowych „Zydel” wysyłał w teren instrukcje konspiracyjne, a także podlegało mu czasopismo „Placówka”. W Narodowym Ruchu Zawodowym „Załoga” sprawował prawdopodobnie funkcję komisarza pionu wojskowego. Przewodniczył też Sekcji Robotniczej OP, której podlegała kadra kierownicza „Załogi”. W 1943 roku został przyjęty do „Zakonu Narodowego” („Z”) OP. Wszedł w skład grupy politycznej Komitetu Wykonawczego OP i prawdopodobnie był przyjęty w szeregi poziomu „A”, czyli najwyższego pionu kierownictwa.

W tym czasie postanowiono o utworzeniu zewnętrznej organizacji politycznej, najpierw pod nazwą Ruch Narodowy, a potem Obóz Narodowy. Pierwszym jej szefem był Władysław Marcinkowski „Jaxa”, a jego zastępcą - Renke. Wobec tego, że „Jaxa” bezpośrednio zaangażowany był w działalność w NSZ, faktycznym organizatorem Obozu Narodowego był Wiesław. Wkrótce został jego kierownikiem i stanął na czele jego Rady Politycznej (Centralnej).

Wiesław Renke zaangażował się również do pracy wojskowej. W NSZ pełnił funkcję inspektora Komendy Głównej i podlegał mu Okręg Częstochowa. Zwracał też dużą uwagę na rodzinny Piotrków. Dzięki niemu na przełomie lat 1942/1943 powstała tam komórka powiatowa NSZ. Aktywnie działał w Częstochowie, gdzie na szefów struktur politycznych, jak i wojskowych wyznaczał osoby z Piotrkowa i Radomska. Jego zaufanym współpracownikiem był piotrkowianin Roman Wojciechowski vel Stanisław Borol vel Władysław Krawczyk „Błażej”, „Seweryn”, „Kulesza”, adiutant komendantów NSZ Okręgu Częstochowa, a także płatnik Okręgu.

W czasie akcji scaleniowej NSZ i AK w 1944 roku Renke pozostał w szeregach OP, pełniąc nadal funkcję szefa ON. Krytycznie wypowiadał się na temat inicjatora scalenia - Zygmunta Stypułkowskiego. Był też w nienajlepszych relacjach z Władysławem Pacholczykiem „Adamem”.

W połowie 1944 roku kierownictwo OP zaniepokojone było zbliżaniem się Sowietów do Warszawy. W związku z tym podjęto decyzję o wyjściu oddziałów NSZ ze stolicy w kierunku zachodnim. Zamiar ten został tylko częściowo zrealizowany, bowiem 1 sierpnia wybuchło powstanie. Wiesław pozostał, choć do Piotrkowa wyjechali jego najbliżsi.

W Powstaniu Warszawskim wstąpił w szeregi AK. Jednak wkrótce aresztowano go na skutek denuncjacji i wywieziono 11 sierpnia 1944 roku do Pruszkowa. Tam w obozie przejściowym przebywał krótko od 13 sierpnia. W rozmowie ze znajomym miał powiedzieć, iż zabierają go na Zachód i prosił o przekazanie rodzinie informacji, że wszystko w porządku. Od znajomego otrzymał koc na podróż. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Rodzinne poszukiwania nie dały rezultatu, nawet przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Po wojnie poszukiwało go także UB. Nachodzono dom rodzinny Wiesława w Piotrkowie i nawet wypytywano o niego jego małego syna - Wiesława Wojciecha.

Siostra Wiesława - Zofia Irena wstąpiła do zakonu dominikanek, gdzie jako s. Angelika Maria Renke dała się poznać jako słynna mistyczka. Zmarła w 1942 roku. Natomiast brat Jerzy po wojnie był czołowym działaczem Klubu Inteligencji Katolickiej w Krakowie.

Nazwisko Wiesława Renke znajduje się na tablicy upamiętniającej poległych wychowanków w I LO im. B.Chrobrego, którzy w latach 1939-1945 oddali życie za niepodległość Ojczyzny. Jest na niej także nazwisko Janusza Renke – brata Wiesława, który zmarł w listopadzie 1939 roku w Krakowie. W 2010 roku odsłonięto tablicę ku pamięci s. Angeliki Renke w Kościele Akademickim Panien Dominikanek p.w. Matki Bożej Śnieżnej w Piotrkowie.

Robert

2 listopada 2014