84. rocznica pierwszej deportacji Polaków

z naszego archiwum

70. Rocznica pierwszej deportacji Polaków z Kresów wschodnich w północne rejony ZSRR

Rozstrzeliwanie polskich elit intelektualnych wziętych do niewoli po 17 września 1939 roku nie był jedynym „zabiegiem” niszczenia narodu polskiego. Biuro Polityczne KC WKP/b/ w grudniu 1939 roku wydało dyrektywę „O trybie przesiedlenia polskich osadników wojskowych zachodnich obwodów USRS i BSRS”. Przeprowadzono bardzo dokładny rejestr polskich rodzin zamieszkałych na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, ale także dokonano rejestru rodzin z terenów okupowanych przez Niemcy. W rezultacie tych działań przeprowadzono 4 deportacje. Akcją kierowali komisarze spraw wewnętrznych Iwan Sierow i Ławrientij Canawa.

Pierwsza deportacja odbyła się 9 i10 lutego 1940 roku. Akcję przeprowadzono tak, aby zaskoczyć przewidzianych do wysiedlenia. Opuszczający swoje mieszkania mieli od 15 minut do 2 godzin na spakowanie swoich rzeczy. Wysiedlono wówczas około 140 000 tys. osób. Byli to przede wszystkim funkcjonariusze państwowi od szczebla referenta, pracownicy wymiaru sprawiedliwości i prokuratury, kupcy, bankierzy, osadnicy rolni wraz z rodzinami. Wywieziono ich w północe rejony ZSRR, gdzie pracowali w większości przy wyrębie lasów. Kilka tysięcy przesiedleńców zmarło podczas trwającej kilka tygodni podróży w bydlęcych wagonach przy temperaturze minus 40 stopni.

Drugą deportację przeprowadzono od 12 do 13 kwietnia. Wywieziono przeszło 60 tys. osób. Sposób działania sowietów był podobny jak poprzednio. Deportacją była objęta ludność pasa nadgranicznego oraz rodziny uwięzionych i przetrzymywanych w obozach NKWD oficerów i policjantów. W tym gronie około 80 % stanowiły kobiety i dzieci. Deportowano ich do Kazachstanu do pracy w kołchozach i sowchozach.

Trzecia wywózka przebiegała pomiędzy czerwcem a lipcem 1940 roku. Deportowano około 78 tysięcy osób. Byli to uchodźcy z Polski okupowanej przez Niemcy, którzy na te tereny przybyli jeszcze w 1939 roku, osoby , które do tej pory uszły uwadze służb NKWD: pozostała część inteligencji, kupcy, rzemieślnicy. Terenami osiedlenia był Kraj Krasnodarski, północne obszary ZSRR.

Wiosną 1941 roku przeprowadzono jeszcze jedną deportację. Wywieziono wówczas Polaków z Litwy, Łotwy, Estoni i Mołdawi. Pozostałą na Kresach Wschodnich ludność polską z Generalnej Guberni i Rzeszy, kolejarzy, robotników wykwalifikowanych i innych, którzy wcześniej zostali przeoczeni. Wywieziono wówczas do północnych regionów ZSRR i Kazachstanu przeszło 40 tysięcy osób.

Łącznie wywieziono (wg najnowszych danych) od 315 – 350 tys. osób. Zmarło w wyniku tej operacji około 20 tys. osób. Doliczyć do tego należy kilka tysięcy zmarłych z wycieczenia i chorób.

Piotr Masiarek

9 lutego 2010