Piotrków u progu Niepodległości

Paweł Kendra, czw, 2018-11-08 13:52

z naszego archiwum

Piotrków u progu Niepodległości
Wspominając setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości przenieśmy się w czasie i przeczytajmy co działo się w naszym mieście w listopadzie 1918 roku.

W początkowym okresie I wojny światowej Piotrków kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk, by od końca grudnia 1914 r. ostatecznie dostać się pod okupację austriacką trwającą do listopada 1918 r. Na skutek działań wojennych zniszczeniu uległa linia i dworzec kolejowy oraz wiadukty.

Nakładane przez austriackie władze okupacyjne obciążenia oraz planowo przeprowadzane rekwizycje przyczyniły się do zubożenia mieszkańców, którzy niejednokrotnie cierpieli z powodu niedostatku artykułów pierwszej potrzeby. Sytuacja gospodarcza nie przedstawiała się najlepiej. Jednak lata 1915-1916, to również czas, gdy Piotrków pełnił funkcję ważnego ośrodka życia społecznego, politycznego, patriotycznego i wojskowego.
Od wiosny 1915 r. działał w mieście Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego kierowany przez płk Władysława Sikorskiego. Prowadził on werbunek ochotników do Legionów Polskich.

Podlegały mu ośrodki werbunkowe na wszystkich terenach objętych okupacją austriacką. Do punktów werbunkowych napływali jednak także Polacy z ziem zajętych przez Niemców.
Do listopada 1916 r. w Piotrkowie mieściła się Komenda Legionów Polskich, ośrodki zapasowe, szkoły podoficerskie, i oficerskie, szpitale. Wiosną i latem 1915 r. sformowane zostały tu 4 i 6 pułk Legionów. Weszły one następnie w skład III Brygady Legionów i walczyły na Lubelszczyźnie i Wołyniu. Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego prowadził szeroko zakrojoną akcję propagandową. W mieście działały drukarnie pod zarządem Naczelnego Komitetu Narodowego. Wydawały one lokalna prasę, odezwy, plakaty, broszury patriotyczne oraz rozmaite druki ulotne, a także prace o charakterze naukowym i popularyzatorskim z zakresu historii Polski. Miasto było liczącym się ośrodkiem wolnej myśli polskiej. W ciągu 2 lat wydano ponad 2 mln. czasopism i broszur, ponad 740 tys. różnego typu odezw, 30 tys. kalendarzy, blisko 100 tytułów książek. Drukowano też niezliczone ilości obwieszczeń, afiszy, plakatów i kart pocztowych.
Pracami biura prasowego Naczelnego Komitetu Narodowego kierował prof. Stanisław Kot.

Współpracowali z nim Władysław Sikorski, Władysław Orkan, Juliusz Kaden-Bandrowski, prof. Wacław Tokarz, Gustaw Daniłowski, Maria Dąbrowska, Izabela Moszyńska, Halina Redlińska. Działalność rozwinęły też liczne organizacje społeczno-polityczne. Organizowano obchody rocznic i świąt narodowych.
Rocznicę odzyskania niepodległości obchodzimy 11 listopada. Przed 100 laty piotrkowianie świętowali jednak już kilka dni wcześniej. Niepodległość wybuchła w Piotrkowie na początku listopada 1918 r. Wówczas dotarła do Piotrkowa wiadomość o przejęciu władzy w Krakowie przez Polską Komisję Likwidacyjną.

Oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej przystąpiły do rozbrajania stacjonujących w mieście żołnierzy niemieckich i austriackich.
Jak donosił „Dziennik Narodowy” z 3 listopada 1918 r. „z murów i gmachów zniknęły obce napisy i obce orły, które widniały tu jako symbole obcego panowania.” Domy przystrojone zostały flagami w barwach narodowych. Rankiem przed godziną 9.00 oddział legionistów z pocztem sztandarowym prowadzony przez sierżanta Sadowskiego przemaszerował ul. Kaliską (obecna ul. Słowackiego) i udał się do kościoła bernardyńskiego.

W nabożeństwie oprócz legionistów i mieszkańców miasta uczestniczyli także oficerowie legionów, przedstawiciele Rady Miasta, prezydent Nowicki i wiceprezydent Ostrowski, członkowie Sejmiku, Sądu Okręgowego, delegacje oraz poczty sztandarowe towarzystw, organizacji i przedsiębiorstw piotrkowskich.

Rzesze piotrkowian zebrały się też na placu Kościuszki oraz w oknach i na balkonach kamienic okalających tę część miasta. W tym dniu odprawione zostało okolicznościowe nabożeństwo w kościele oo. bernardynów. Po nim nastąpiła przysięga pododdziałów tworzącego się polskiego wojska. Po zakończeniu nabożeństwa legioniści pod dowództwem kpt. Rucińskiego złożyli przysięgę na wierność odrodzonej Polsce i Radzie Regencyjnej. Uroczyste składanie przysięgi rozpoczęto ok. godz. 11.00. Uroczystość prowadził przybyły z Warszawy por. Marian Hudek. – komendant Biura Werbunkowego Legionów. Kolejnego dnia mieli zostać zaprzysiężeni również Polacy służący dotychczas w armii austriackiej. Porządku podczas tych uroczystości pilnowała Milicja Miejska pod kierownictwem mecenasa Krajewskiego i jego zastępcy Kamali. Uroczystość zakończyła płomienna mowa prezydenta miasta Nowickiego. Tłumy piotrkowian wiwatowały na cześć polskiego wojska. Następnie odśpiewane zostały pieśni „Jeszcze Polska nie zginęła” oraz „Rota”.
O entuzjazmie tłumów informowała następnego dnia piotrkowska prasa. „Dziennik Narodowy” zamieścił płomienną odezwę do piotrkowian. Oto jej fragmenty:
Obywatele!
Odważmy się godnymi tych wielkich i pięknych dni, zachowajmy powagę i godność dojrzałego i zahartowanego narodu, zachowujmy rozwagę i spokój, które nam w tych gorących dniach po stokroć są potrzebne! Podporządkowanie się wspólnemu kierownictwu narodu (…) jest w tej chwili kardynalnym obowiązkiem każdego obywatela! (...) Musi być w władza i musi być posłuch dla zarządzeń! (…) Okażmy już dziś, że umiemy być dobrymi gospodarzami we własnym domu…”
Jednocześnie wzywano mieszkańców miasta do respektowania zarządzeń tworzących się nowych - polskich władz oraz do poszanowania majątku publicznego. Przypominano, że nie należy niszczyć niczego, co znajduje się na ziemiach polskich, „...bo to wszystko stanowi własność skarbu państwa i jest niezbędnie konieczne aby życie narodu nie zostało zahamowane...”. Wszystko to zapewnić miało porządek, ład i bezpieczeństwo, a w dalszej perspektywie miało przyczynić się do odbudowy miasta i państwa ze zniszczeń wojennych.